In de discussie over de intensieve landbouw en het milieu ontbreekt steevast een zeer belangrijk aspect: uw en mijn gezondheid. Dat is heel vreemd, want het gaat om het hoogste goed dat we hebben.
Als mensen ongevraagd het erf oplopen of een stal binnengaan, roept dat bij boeren grote emoties op. Begrijpelijk. Maar wanneer diezelfde boeren al vele jaren ongevraagd de gezondheid van mensen bedreigen met schadelijke bacteriën, fijnstof en ammoniak en daarmee onze lichamelijke integriteit schaden, horen we daar veel minder over. De enige die daaraan paal en perk kan stellen door toezicht te houden en te beschermen tegen al die verontreiniging, is de rijksoverheid. En die verzaakt al jaren.
Want er is niet veel veranderd sinds de desastreuze aanpak van het Kabinet bij de Q-koortsuitbraak in de jaren 2005-2010. Het ministerie van Landbouw vond het belangrijker vijf jaar lang de privacy van de boeren te beschermen dan de burgers te informeren en wachtte veel te lang met het nemen van maatregelen. Het leidde tot de grootste humanitaire tragedie op Nederlandse bodem sinds 1953: 100.000 mensen raakten besmet, 4.000 werden ziek, 95 overleden. 1.500 mensen zijn ziek gebleven zonder uitzicht op genezing. Ook nu nog worden mensen ziek en overlijden aan de gevolgen.
Geitenboeren noch overheid, toenmalig minister Gerda Verburg voorop, voelden zich aansprakelijk. Geen excuses en geen schadevergoeding, dat wil zeggen niet voor de slachtoffers. De geitenboeren regelden wel hun eigen schade met de overheid en ontvingen 65 miljoen van Henk Bleker.
Hebben rijksoverheid en boeren daaruit leergeld betaald en hun leven gebeterd? Nauwelijks.
Het ministerie van Landbouw is nog steeds de verlengde arm van de landbouwsector: het belang van die sector blijft uitgangspunt. Floor Haalboom toont in haar proefschrift van september 2017 de dominante rol van het landbouwdomein aan. Bij bestrijding van crises rond zoönosen (ziekten van dier op mens) voerde het landbouwbelang de boventoon, niet de volksgezondheid, die historisch minder sterk georganiseerd was.
Centraal in die sterke landbouworganisatie staat de grote verwevenheid tussen de landbouwsector en het ministerie van Landbouw. Daarbij is er een groot geloof in eigen kunnen en het nodige wantrouwen tegen alles van buiten de eigen sector. Dat bleek ook toen het departement de eerste viool speelde bij de aanpak van de Q-koortsuitbraak.
In die sterke relatie tussen departement en sector is de laatste maanden flink de klad gekomen. Het ministerie staat vol in de wind: de druk van buiten de sector groeit, de rechterlijke uitspraak over de stikstof is gevallen als een bom.
En dan is er het agro-industrieel complex. Banken, verzekeraars, leveranciers van voer en machines, slachterijen, vleesverwerkers, adviesbureaus en advocatenkantoren, supermarkten, allemaal eten ze mee uit de ruif en gaan ze voor hun eigen economische gewin. Het geheel begint echter te piepen en te kraken. De boeren willen terecht een groter deel van de taart. De overheid krijgt voor haar rol in dat complex steeds meer verwijten van de boeren en wordt daarnaast op de huid wordt gezeten door wetenschappers en de rechter.
De bedreiging van onze gezondheid maakt dat nodig. Wie op de kaart van Europa kijkt naar de luchtvervuiling ziet dat het noordwesten niet donkerrood maar zwart gekleurd is. Nederland, een van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld is een zeer vervuild gebied. Chirurg Ignas van Bebber ziet een directe relatie tussen die zwarte kleur en de intensieve veeteelt met de grote hoeveelheden ammoniak. De vervuiling leidt tot verlies aan levensduur en kwaliteit van leven, tot ziekten als astma, longontsteking, longkanker, hartfalen en leukemie. Veel studies ondersteunen zijn bevindingen. De hoogste tijd voor een gerichte aanpak dus. Maar de boeren, zeer belangrijke veroorzakers van de vervuiling, trekken deze studies in twijfel. Nu vechten ze de RIVM-cijfers over stikstof aan bij de rechter.
Het huidige landbouwbeleid is al lang een doodlopende weg. Europa zal de bestaande uitzonderingen voor Nederland niet langer meer accepteren. Pappen en nathouden werkt niet, de eigen verantwoordelijkheid van de sector evenmin. En ook de rechter zal het beleid van de regering sterker dan tot nu toe onder het vergrootglas leggen.
Er zijn principieel andere keuzes nodig. De volksgezondheid moet daarbij voorop staan. Niet een beetje, maar helemaal.
Bert Brunninkhuis
Voorzitter Q-uestion, organisatie voor mensen met Q-koorts
